در بسیاری از جمع‌های دوستانه و خانوادگی، قلیان به عنوان جایگزینی “کم‌ضررتر” از سیگار شناخته می‌شود. برخی معتقدند که عبور دود از آب، سموم را کاهش می‌دهد و آن را ایمن‌تر می‌کند. اما آیا این باور درست است؟ در این مقاله، به بررسی علمی مقایسه قلیان و سیگار می‌پردازیم و به سوالات متداول درباره تأثیر آن بر ریه‌ها پاسخ می‌دهیم.
قلیان و سیگار؛ تفاوت در مصرف
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های بین قلیان و سیگار، مدت‌زمان مصرف و حجم دود است. یک نخ سیگار به طور متوسط در ۵ تا ۷ دقیقه کشیده می‌شود و فرد در این مدت حدود ۱۰ تا ۱۵ پُک می‌زند. اما یک جلسه مصرف قلیان معمولاً ۴۵ دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد و فرد حدود ۵۰ تا ۲۰۰ پُک می‌زند که حجم بیشتری از دود و سموم را وارد بدن می‌کند.
یک مقایسه ساده:
- یک نخ سیگار حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلی‌لیتر دود تولید می‌کند.
- یک جلسه قلیان حدود ۹۰,۰۰۰ میلی‌لیتر دود تولید می‌کند!
با این حساب، فردی که یک جلسه قلیان می‌کشد، در مقایسه با سیگار، میزان بسیار بیشتری از دود و مواد شیمیایی مضر را استنشاق می‌کند.
آیا آب موجود در قلیان سموم را تصفیه می‌کند؟
یکی از رایج‌ترین باورها این است که آب قلیان باعث تصفیه دود و کاهش ضرر آن می‌شود. اما تحقیقات علمی نشان می‌دهد که این تصور کاملاً نادرست است. آب هیچ تأثیر قابل‌توجهی در حذف مواد سمی ندارد و حتی باعث می‌شود فرد دود را عمیق‌تر و بیشتر استنشاق کند، که این خود خطر را افزایش می‌دهد.
مواد شیمیایی مضر در قلیان
همانند سیگار، قلیان نیز دارای مواد شیمیایی بسیار خطرناکی است که تأثیرات منفی بر سلامت ریه‌ها دارد. برخی از مهم‌ترین این مواد شامل موارد زیر هستند:
- مونواکسید کربن (CO): این گاز سمی باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن شده و به مرور زمان مشکلات جدی قلبی و ریوی ایجاد می‌کند.
- نیکوتین: قلیان نیز حاوی نیکوتین است که عامل اصلی اعتیاد به دخانیات محسوب می‌شود. مصرف قلیان می‌تواند وابستگی ایجاد کند، حتی اگر برخی فکر کنند که “اعتیادآور نیست”.
- فلزات سنگین: در دود قلیان مقادیر بالایی از فلزات سنگین مانند سرب و آرسنیک وجود دارد که می‌توانند به بروز سرطان کمک کنند.
- مواد سرطان‌زا: دود حاصل از سوختن زغال حاوی مواد سرطان‌زای متعددی مانند بنزن و هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای است.
تأثیر قلیان بر ریه‌ها
ریه‌ها نخستین و مهم‌ترین اندامی هستند که از دود قلیان آسیب می‌بینند. برخی از مشکلات ریوی که با مصرف قلیان افزایش می‌یابند عبارت‌اند از:
✔ افزایش خطر ابتلا به بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)
✔ افزایش احتمال ذات‌الریه (پنومونی) و عفونت‌های تنفسی
✔ کاهش ظرفیت تنفسی و ایجاد تنگی نفس
✔ افزایش احتمال ابتلا به سرطان ریه
سوالات متداول درباره قلیان و مضرات آن
۱. آیا قلیان طعم‌دار کمتر مضر است؟
خیر! اسانس‌ها و مواد شیمیایی اضافه‌شده به تنباکوی معسل (طعم‌دار) حاوی ترکیبات مضری هستند که هنگام حرارت دیدن، سموم بیشتری آزاد می‌کنند.
۲. آیا قلیان گیاهی بی‌ضرر است؟
خیر! حتی تنباکوهای گیاهی که فاقد نیکوتین هستند نیز هنگام سوختن، دود و مواد شیمیایی مضر تولید می‌کنند که به ریه‌ها آسیب می‌رساند.
۳. آیا کشیدن قلیان فقط در مهمانی‌های گاه‌به‌گاه خطرناک است؟
بله! حتی مصرف گاه‌به‌گاه قلیان هم می‌تواند به بافت ریه آسیب برساند و خطر بیماری‌های قلبی و تنفسی را افزایش دهد.
۴. آیا سیگار الکترونیکی (ویپ) جایگزین سالم‌تری است؟
ویپ و سیگار الکترونیکی نیز حاوی نیکوتین و مواد شیمیایی مضر هستند که می‌توانند به ریه‌ها آسیب برسانند. هنوز تحقیقات بلندمدت درباره تأثیر آن‌ها کامل نشده، اما هیچ کدام بی‌خطر نیستند.
نتیجه‌گیری
با توجه به حجم زیاد دود، ترکیبات سمی موجود در تنباکو و زغال، و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های ریوی، قلیان حتی می‌تواند از سیگار خطرناک‌تر باشد. بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌کنند که چون قلیان به‌طور مستقیم استنشاق نمی‌شود، کم‌ضرر است، اما مطالعات علمی خلاف این را ثابت کرده‌اند.
اگر به سلامت ریه‌ها و بدن خود اهمیت می‌دهید، بهترین انتخاب، عدم مصرف هرگونه دخانیات، از جمله سیگار و قلیان است. جایگزین کردن این عادت‌ها با فعالیت‌هایی مانند ورزش، مدیتیشن و تغذیه سالم می‌تواند به افزایش کیفیت زندگی شما کمک کند.
