پرتودرمانی از دهه‌ها پیش در پزشکی استفاده شده و با پیشرفت تکنولوژی، دقت و کارایی آن به‌شدت افزایش یافته است. امروز پزشکان می‌توانند با دقت بالا، فقط به ناحیه‌ی موردنظر پرتو وارد کنند و تا حد ممکن از آسیب به بافت‌های سالم اطراف جلوگیری نمایند.
پرتودرمانی چیست؟
پرتودرمانی یا رادیوتراپی یکی از روش‌های رایج و مؤثر در درمان سرطان است که با استفاده از پرتوهای پرانرژی (مانند اشعه ایکس یا ذرات خاصی مانند پروتون‌ها) برای نابودی سلول‌های سرطانی یا کاهش اندازه تومورها انجام می‌شود. این روش ممکن است به‌تنهایی یا در کنار سایر درمان‌ها مانند شیمی‌درمانی یا جراحی مورد استفاده قرار گیرد.
پرتودرمانی چگونه عمل می‌کند؟
سلول‌های سرطانی برخلاف سلول‌های سالم، تمایل زیادی به تقسیم و رشد سریع دارند. پرتودرمانی با ایجاد آسیب در DNA سلول‌های سرطانی، مانع از تقسیم و تکثیر آن‌ها می‌شود. در نتیجه، سلول‌های آسیب‌دیده یا خودبه‌خود از بین می‌روند یا سیستم ایمنی بدن آن‌ها را پاک‌سازی می‌کند.
گاهی اوقات، پرتودرمانی قبل از جراحی برای کوچک‌تر کردن تومور و گاهی بعد از جراحی برای کشتن سلول‌های باقی‌مانده‌ی سرطانی به کار می‌رود.
موارد استفاده از پرتودرمانی
پرتودرمانی در شرایط مختلفی کاربرد دارد، از جمله:
-
درمان قطعی سرطان: مانند سرطان پروستات، حنجره یا پستان.
-
کاهش علائم بیماری (درمان تسکینی): برای بیمارانی که سرطان پیشرفته دارند و درمان قطعی ممکن نیست، می‌توان با پرتودرمانی درد، خونریزی یا فشار تومور بر اندام‌های اطراف را کاهش داد.
-
پیش از جراحی: برای کوچک‌تر کردن تومور و آسان‌تر شدن عمل جراحی.
-
پس از جراحی: برای از بین بردن سلول‌های میکروسکوپی باقیمانده و کاهش احتمال عود.
مزایای پرتودرمانی
-
غیرتهاجمی بودن: برخلاف جراحی، پرتودرمانی نیازی به برش یا بخیه ندارد.
-
دقت بالا: امروزه با کمک فناوری‌هایی مانند پرتودرمانی با هدایت تصویری (IGRT)، امکان هدف‌گیری دقیق‌تری فراهم شده است.
-
قابلیت ترکیب با درمان‌های دیگر: پرتودرمانی می‌تواند همراه با شیمی‌درمانی یا ایمنی‌درمانی برای اثر بخشی بیشتر مورد استفاده قرار گیرد.
-
تأثیر بالا در سرطان‌های خاص: برخی از سرطان‌ها مانند لنفوم، سر و گردن یا پوست به پرتودرمانی بسیار خوب پاسخ می‌دهند.
عوارض پرتودرمانی
اگرچه پرتودرمانی در بسیاری از موارد مؤثر است، اما می‌تواند باعث بروز عوارض موقتی یا بلندمدت شود. شدت و نوع این عوارض بستگی به ناحیه تحت درمان، دوز پرتودهی و شرایط جسمی بیمار دارد.
عوارض شایع عبارت‌اند از:
-
خستگی: بسیاری از بیماران در طول دوره پرتودرمانی دچار خستگی می‌شوند.
-
تحریک پوست: ناحیه‌ی پرتودهی ممکن است قرمز، خشک یا پوسته‌پوسته شود (مشابه آفتاب‌سوختگی).
-
ریزش مو: اگر پرتودهی در ناحیه‌ای انجام شود که مو دارد، ممکن است ریزش مو رخ دهد.
-
عوارض خاص ناحیه‌ای: مثلاً پرتودرمانی به شکم ممکن است باعث تهوع یا اسهال شود، یا پرتودهی به سینه ممکن است باعث سرفه و التهاب ریه گردد.
خبر خوب اینکه اکثر این عوارض قابل کنترل هستند و با اتمام درمان به‌تدریج کاهش می‌یابند. تیم درمانی شما راهکارهایی برای کاهش این مشکلات در اختیارتان قرار خواهد داد.
مراقبت‌های حین پرتودرمانی
-
استراحت کافی داشته باشید.
-
از لباس‌های نرم و پنبه‌ای برای محافظت از پوست استفاده کنید.
-
از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم آفتاب در محل پرتودرمانی اجتناب کنید.
-
رژیم غذایی سالم و سبک داشته باشید و مایعات کافی مصرف کنید.
پرسش‌های متداول
۱. آیا پرتودرمانی درد دارد؟
خیر، پرتودرمانی در هنگام انجام دردناک نیست. مانند گرفتن عکس رادیولوژی، شما در طول جلسه چیزی احساس نمی‌کنید.
۲. چند جلسه پرتودرمانی لازم است؟
تعداد جلسات بسته به نوع سرطان و برنامه‌ی درمانی متفاوت است. ممکن است از چند جلسه تا چند هفته (مثلاً ۵ بار در هفته به مدت ۵ تا ۷ هفته) طول بکشد.
۳. آیا پرتودرمانی باعث ناباروری می‌شود؟
اگر پرتودهی در ناحیه لگن یا شکم انجام شود، ممکن است بر باروری تأثیر بگذارد. بهتر است پیش از شروع درمان، با پزشک درباره‌ی گزینه‌هایی مانند فریز تخمک یا اسپرم مشورت کنید.
۴. آیا پرتودرمانی باعث ایجاد سرطان جدید می‌شود؟
در موارد نادر، پرتودرمانی می‌تواند سال‌ها بعد منجر به بروز سرطان دیگر شود، اما فواید درمان بسیار بیشتر از این احتمال نادر است.
سخن پایانی درباره پرتودرمانی
پرتودرمانی یکی از پیشرفت‌های مهم پزشکی در مبارزه با سرطان است. اگرچه عوارض خاص خود را دارد، اما با کمک برنامه‌ریزی دقیق و مراقبت مناسب، می‌تواند تأثیر چشمگیری در کنترل یا درمان بیماری داشته باشد. آگاهی و همراهی شما با تیم درمانی، نقش مهمی در موفقیت درمان ایفا می‌کند.
اگر درباره پرتودرمانی سؤال یا نگرانی دارید، حتماً با پزشک معالج خود صحبت کنید. اطلاع داشتن، اولین قدم برای کاهش ترس و افزایش امید است.
