زمانی که واژه “سرطان” به گوشمان می‌رسد، یکی از اولین درمان‌هایی که به ذهن می‌رسد، شیمی‌درمانی یا همان کموتراپی است. اما واقعاً شیمی‌درمانی چیست؟ چگونه به بدن کمک می‌کند تا با سلول‌های سرطانی مبارزه کند؟ و آیا همیشه اولین گزینه درمانی است؟ در این مقاله به زبان ساده، به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم تا تصویر روشنی از این روش درمانی به دست آورید.
شیمی‌درمانی یعنی چه؟
شیمی‌درمانی به مجموعه‌ای از داروها گفته می‌شود که برای کشتن سلول‌های سرطانی یا جلوگیری از رشد و تقسیم آن‌ها به کار می‌روند. برخلاف جراحی که تومور را به‌صورت فیزیکی برمی‌دارد یا پرتودرمانی که فقط ناحیه خاصی را هدف قرار می‌دهد، شیمی‌درمانی در سراسر بدن پخش می‌شود و می‌تواند به سلول‌های سرطانی که در قسمت‌های مختلف بدن پنهان شده‌اند، حمله کند.
شیمی‌درمانی چگونه عمل می‌کند؟
سلول‌های بدن ما به‌طور طبیعی رشد و تقسیم می‌شوند. اما سلول‌های سرطانی این روند را به‌صورت کنترل‌نشده طی می‌کنند و به‌سرعت تقسیم می‌شوند. داروهای شیمی‌درمانی این سلول‌های فعال را هدف قرار می‌دهند و باعث می‌شوند فرآیند تقسیم یا بازسازی آن‌ها مختل شود یا از بین بروند.
با این حال، داروهای شیمی‌درمانی نمی‌توانند به‌طور کامل بین سلول‌های سرطانی و سلول‌های سالم تمایز قائل شوند؛ به همین دلیل است که برخی از سلول‌های سالم بدن نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند و باعث بروز عوارض جانبی می‌شود.
شیمی‌درمانی چگونه تجویز می‌شود؟
بسته به نوع سرطان، مرحله بیماری و شرایط عمومی بیمار، شیمی‌درمانی می‌تواند به صورت‌های زیر انجام شود:
-
تزریق داخل وریدی (IV): رایج‌ترین روش، از طریق سرم در بیمارستان یا کلینیک
-
خوراکی: قرص یا کپسول‌های شیمی‌درمانی در خانه
-
موضعی یا تزریق به ناحیه خاصی: در برخی سرطان‌های خاص مانند سرطان مغز یا مثانه
همچنین ممکن است شیمی‌درمانی به‌تنهایی انجام شود یا همراه با جراحی، پرتودرمانی یا ایمونوتراپی باشد.
دوره درمان چقدر طول می‌کشد؟
طول درمان به نوع سرطان، هدف از درمان (درمان قطعی یا کنترل بیماری)، پاسخ بدن به داروها و قدرت سیستم ایمنی بستگی دارد. درمان معمولاً به صورت چند دوره (سیکل) انجام می‌شود. هر سیکل ممکن است چند روز طول بکشد و بعد از آن یک دوره استراحت داده می‌شود تا بدن فرصت بازسازی داشته باشد.
عوارض جانبی شیمی‌درمانی چیست؟
همان‌طور که گفتیم، شیمی‌درمانی می‌تواند بر سلول‌های سالمی که سریع تقسیم می‌شوند هم اثر بگذارد، مثل:
-
سلول‌های ریشه مو: باعث ریزش مو می‌شود
-
سلول‌های دستگاه گوارش: ممکن است موجب تهوع، استفراغ یا اسهال شود
-
سلول‌های مغز استخوان: کاهش گلبول‌های سفید و قرمز که می‌تواند باعث ضعف سیستم ایمنی، کم‌خونی یا خون‌ریزی آسان شود
خبر خوب این است که بسیاری از این عوارض موقتی هستند و بعد از پایان درمان بهبود می‌یابند. امروزه داروهایی برای کنترل تهوع، تقویت ایمنی و حتی جلوگیری از ریزش مو به کمک بیماران آمده‌اند.
شیمی‌درمانی همیشه موثر است؟
شیمی‌درمانی همیشه بخش مهمی از درمان سرطان است، اما میزان اثرگذاری آن به عوامل زیادی بستگی دارد، از جمله نوع سرطان، میزان گسترش آن، سن و وضعیت سلامتی بیمار. در برخی موارد، شیمی‌درمانی می‌تواند بیماری را به‌طور کامل ریشه‌کن کند، در موارد دیگر ممکن است فقط باعث کاهش اندازه تومور یا کنترل علائم شود.
سوالات متداول درباره شیمی‌درمانی
۱. آیا شیمی‌درمانی درد دارد؟
خودِ داروی شیمی‌درمانی معمولاً درد ندارد، اما ممکن است محل تزریق گاهی حساس شود یا نیاز به تزریق از طریق ورید مرکزی باشد که کمی ناراحتی ایجاد کند.
۲. آیا همه بیماران دچار ریزش مو می‌شوند؟
نه لزوماً. ریزش مو بستگی به نوع داروی شیمی‌درمانی دارد. برخی داروها باعث ریزش کامل مو می‌شوند، برخی دیگر تنها نازک شدن آن را موجب می‌شوند.
۳. آیا می‌توان در طول شیمی‌درمانی کار کرد؟
بسیاری از بیماران بسته به شدت عوارض، بخشی از زمان خود را به کار ادامه می‌دهند. اما نیاز به استراحت کافی و مدیریت انرژی وجود دارد.
۴. آیا امکان بارداری در طول شیمی‌درمانی وجود دارد؟
شیمی‌درمانی می‌تواند بر باروری تأثیر بگذارد. اگر قصد بارداری در آینده دارید، حتماً قبل از شروع درمان با پزشک مشورت کنید تا گزینه‌هایی مثل نگهداری تخمک یا اسپرم بررسی شود.
سخن پایانی
شیمی‌درمانی می‌تواند درمانی مؤثر و نجات‌بخش در برابر سرطان باشد، اما در عین حال نیاز به آگاهی، آمادگی روانی و حمایت اطرافیان دارد. با شناخت بهتر این درمان، بیماران و خانواده‌ها می‌توانند با ذهنی آرام‌تر و تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر به مسیر درمان ادامه دهند.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان درگیر تصمیم‌گیری درباره شیمی‌درمانی هستید، مشورت با یک متخصص انکولوژی و آشنایی با تمام گزینه‌ها، اولین قدم مطمئن برای یک درمان مؤثر است.
